Microbiologie in hapklare porties
Oorsprong van antibiotica
Op dit moment zouden we allemaal bekend moeten zijn met het verhaal van Alexander Fleming en de ontdekking van penicilline. Dit moderne antibioticum werd bij toeval geïsoleerd toen Fleming merkte dat zijn stafylokokkenbacteriën stierven in de buurt van vervuilende schimmelkolonies. Fleming’s ontdekking bracht de wereld in de gouden eeuw van antibiotica – de geneeskunde beleefde een hoogtepunt op het gebied van ontdekkingen. Maar wat als ik je zou vertellen dat dit niet het echte begin was van ons antibioticaverhaal?
In werkelijkheid gaat de oorsprong van gewone antibiotica veel verder dan de 20e eeuw. Hoewel de mensheid nog niet de instrumenten had uitgevonden om moderne antibiotica te isoleren, te karakteriseren en in massaproductie te nemen, was de maatschappij wel bezig met het ontwikkelen van behandelingsstrategieën voor veelvoorkomende infecties. Mensen hadden Robert Hooke’s beschrijving van een micro-organisme in 1665 niet nodig om te weten wanneer anderen ziek waren; anders denken is een reductionistisch product van de westerse geneeskunde.
De oudste schriftelijke vermelding van het gebruik van schimmel om infecties te behandelen komt van de Ebers Papyrus, gedateerd 1550 v. Chr. De Ebers Papyrus was een compilatie van alle medicinale behandelingen die bekend waren bij de oude Egyptenaren, met formules en volksremedies die werden gebruikt om een verscheidenheid aan aandoeningen te genezen. In het geval van infecties werd beschimmeld brood direct op wonden aangebracht. We weten nu (deels dankzij Alexander Fleming) dat bepaalde schimmels antimicrobiële stoffen afscheiden, maar zelfs zonder deze kennis in 1550 voor Christus vonden mensen nog manieren om ziektes te overwinnen.
Andere hoogtepunten door de eeuwen heen zijn een verscheidenheid aan schimmels, pasta’s en extracten, zoals te zien is in de figuur hierboven. In Centraal-Azië liet men een pasta van gekauwde gerst en appel schimmelen en bracht deze vervolgens aan op het oppervlak van geïnfecteerde wonden. Om het gebruik van antimicrobiële middelen te rechtvaardigen, bevatten botten uit het Soedanese Nubië van 350 tot 550 na Christus sporen van tetracyclinen, een moderne klasse antibiotica. Zelfs in de 20e eeuw worden volksremedies nog steeds gebruikt als behandeling. Theeboomolie wordt bijvoorbeeld al bijna 100 jaar gebruikt in Australië vanwege de ontstekingsremmende eigenschappen en heeft recentelijk aan populariteit gewonnen in huidverzorgingsproducten.
De meeste kritiek op oude en volksremedies voor bacteriële infecties komt met het argument dat de aanwezige hoeveelheid actief antibioticum te klein zou zijn om echt werkzaam te zijn. De wijdverspreide verwijzing naar behandelingen op basis van schimmels en planten suggereert echter iets anders. Zelfs sporen van antimicrobiële activiteit kunnen een groot verschil maken als het gaat om bacteriële infecties.
Wat is de volgende stap? Om de groeiende wereldwijde antimicrobiële resistentiecrisis te bestrijden, zullen we nieuwe antibiotica nodig hebben. Als we naar de toekomst kijken, moeten we misschien opnieuw naar het verleden kijken. Een prachtig voorbeeld hiervan komt van een interdisciplinair team van Britse onderzoekers en een middeleeuws manuscript. De 1000 jaar oude remedie, Kale’s oogkalk genoemd, bestond uit een mengsel van ui, knoflook, wijn en galzouten – van verschillende van deze ingrediënten is op zichzelf al bewezen dat ze enige antimicrobiële activiteit hebben, maar in combinatie met elkaar werd volledige werkzaamheid bereikt. De empirische kennis die nodig is om elk bestanddeel van de remedie in detail te beschrijven, impliceert het gebruik van de wetenschappelijke methode, die dateert van voor Francis Bacons geschriften in het midden van de 17e eeuw. Toen de onderzoekers Bald’s oogdruppel reconstrueerden, werden zelfs methicilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA) stammen gedood, wat de moderne waarde ervan bewijst.
![A section of the written recipe for Bald's eyesalve from Bald's Leechbook. The text reads in English as follows: “Make an eyesalve against a wen: take equal amounts of cropleac [an Allium species] and garlic, pound well together, take equal amounts of cropleac [an Allium species] and garlic, pound well together, take equal amounts of wine and oxgall, mix with the alliums, put this in a brass vessel, let [the mixture] stand for nine nights in the brass vessel, wring through a cloth and clarify well, put in a horn and at night apply to the eye with a feather; the best medicine.” The image and its translation were found here.](https://lh7-rt.googleusercontent.com/docsz/AD_4nXclUUjrBArZVzGO1eyVZ6vm-k49LwgQ3zxQ7wIDOpj5LIuSaNeoi1jXh_aZbjE0TnwmvFWrtf3yJ15JgwaZ9UIANpieQ-itkgVAaY3lxQEvFwhfUDNhHBK5RlRDFigHbBeYuAH2SJS7cfPUt8qCFg?key=nENvXxh98dqHPp8VNkcYdA)
Oude teksten gebruiken als bron voor moderne antibiotica kan de inspiratie zijn die wetenschappers nodig hebben om nieuwe infecties te bestrijden. We hebben de geleerdheid van premoderne genezers ernstig onderschat. Moderne ontdekkingen maken vaak zonder nadenken gebruik van de chemie die zich in schimmels en bacteriën heeft ontwikkeld. Waarom is het dan zo moeilijk om te accepteren dat recepten en producten die honderden tot duizenden jaren geleden zorgvuldig door mensen zijn gemaakt – vaak door niet-blanke volkeren – niet bestaan?
Aanvullende bronnen
Om een grotere samenvatting van plantaardige behandelingen te lezen, klik hier.
Om meer te lezen over de bijdrage van de oude Egyptenaren, klik hier.
Om het CNN nieuwsartikel over Kale’s oogzalf te lezen, klik hier.
Featured image: Glycopeptide Antibiotic Produc [IMAGE] | EurekAlert! Science News Releases
Vertaald door: Liang Hobma
micro-bites.org 